του Γιωργου Μαλουχου
"Και αν μας λειψει η εξωτερικη επικουρια, δεν υπαρχει φοβος να καταστραφωμεν".
Με αυτο τον τιτλο δημοσιευτηκε στο "Ελευθερο Βημα" πριν απο 80 χρονια το διαγγελμα του Πρωθυπουργου Ελευθεριου Βενιζελου προς τον ελληνικο λαο.....
Ο τοτε πρωθυπουργος περιγραφει την κατασταση και το μελλον της χωρας λιγο πριν την πτωχευση του 1932 και τις πιθανες συνεπειες της. Αν και παρα πολλα διαφερουν, επισης πολλα παραπεμπουν εντονα στο σημερα - παντως, η πτωχευση του 1932 ειναι απο καθε αποψη η πιο "κοντινη" στις σημερινες συνθηκες απο καθε αλλη που γνωρισε η Ελλαδα. Ηταν ακριβως πριν 80 χρονια, τον Ιανουαριο του 1932, οταν ο τοτε πρωθυπουργος Ελ. Βενιζελος προετοιμαζοταν για μια καθοριστικης σημασιας περιοδεια στη Ρωμη, το Παρισι και το Λονδινο με σκοπο να πετυχει την οικονομικη στηριξη της Ελλαδας που ηταν ετοιμη να καταρευσει υπο του βαρους του χρεους προς τους ξενους ομολογιουχους. Το ταξιδι τελικα δεν εφερε αποτελεσματα. Οι τρεις πρωτευουσες αρνηθηκαν το δανεισμο. Την ιδια στιγμη, οι επιπτωσεις του κραχ του 1929 δεν αφηναν περιθωρια για αναλογες ενεργειες προς τις Η.Π.Α, ενω η Γερμανια προετοιμαζοταν ηδη για τη δικη της πτωχευση κυριως λογω των αποζημιωσεων του 1ου Π.αγκ. Πολεμου.Λιγο αργοτερα, τον Απριλιο του ιδιου ετους, το θεμα της Ελλαδας ειχε πλεον παραπεμφθει στη Κοινωνια των Εθνων που συνεδριαζε στη Γενευη, οπου επισης ταξιδεψε ο Βενιζελος, χωρις παλι να πετυχει ευνοικη για τη χωρα αποφαση στο αιτημα του για πενταετη καθυστερηση πληρωμων και διεθνες δανειο 50.000.000 δολαριων. Ηταν η τελευταια προσπαθεια.....
Η πτωχευση
Η αρνηση που εισεπραξε η Ελλαδα στη Γενευη οδηγησε τελικα σε κυβερνητικη κριση με την παραιτηση τελικα του Υπ. Οικονομικων Γεωργιου Μαρη στις 22 Απριλιου και την αναληψη του υπουργειου απο τον Κυριακο Βαρβαρεσο, ο οποιος, λιγο μετα, στις 21 Μαιου, κηρυξε τη χωρα σε πτωχευση. Πεντε μερες αργοτερα, η κυβερνηση Βενιζελου πεφτει και σχηματιζεται κυβερνηση απο τον Αλεξανδρο Παπαναστασιου. Εν τω μεταξυ, στις 20 Μαρτιου του 1932, το "Ελευθερο Βημα" δημοσιευει το κειμενο του Ελ. Βενιζελου σχετικα με το ζητημα. Σε αυτο, ο πρωθυπουργος περιγραφει τις προσπαθειες του στην Ευρωπη, καλει σε σχηματισμο οικουμενικης κυβερνησης αλλα, το κυριωτερο, κατακεραυνωνει, απο την πρωτη κι ολας φραση του, το κλιμα ηττοπαθειας της εποχης, εκτιμωντας οτι, τελικα, " και αν μας λειψει η εξωτερικη επικουρια, δεν υπαρχει φοβος να καταστραφωμεν", ενω εξηγει και το γιατι. Το κειμενο του Βενιζελου παρουσιαζει εξαιρετικο ενδιαφερον και η αναγνωση του εισφερει διαστασεις του προβληματος και τις πολιτικες αποψεις που, ειδικα σημερα, παρα τις πολυ μεγαλες διαφορες των εποχων και των συνθηκων, αξιζει οσο ποτε να διαβαστουν με πολυ μεγαλη προσοχη.
Ο Βενιζελος δικαιωθηκε
Η πτωχευση τελικα επηλθε. Ομως, στην ουσια, τα πιο σοβαρα προβληματα, εντοπιστηκαν στη συρρικνωση του τραπεζικου τομεα με το κλεισιμο πολλων τραπεζων μεχρι τα τελη του ετους. Στο γενικοτερο ομως πλαισιο, οι εξελιξεις σε πολυ μεγαλο βαθμο δικαιωνουν το Βενιζελο. Ηδη απο το 1933, η οικονομικη δραστηριοτητα στην Ελλαδα καταγραφει αυξηση 8%, η οποια το 1935 εκτινασεται στο 13,5%. Οσο για τα αποθεματικα της Τραπεζας της Ελλαδος, απο 7.500.000 δολαρια που ηταν κατα την περιοδο της πτωχευσης, φτανουν τα 44.700.000 δολαρια μολις σε δυο χρονια, το 1934. Και η νομισματικη κυκλοφορια απο το 1932 μεχρι το 1939 υπερδιπλασιαζεται, για να ξεπερασει τα 9.000.000.000 δολαρια την χρονια πριν η Ελλαδα μπει στο 2ο Παγκ. Πολεμο. Η Ελλαδα, οπως προεβλεψε ο Βενιζελος, δεν διαλυθηκε τελικα απο την πτωχευση του 1932, ενω η κοινωνια γρηγορα ορθοποδησε και παλι, αν και η υποθεση της διαχειρησης του χρεους καθε αλλο παρα τελειωνει εκει, αυτο εξακολουθει να ειναι το βασικο θεμα της χωρας και εχει "καταπιει" σειρα απο κυβερνησεις μεχρι το 1936, οταν ο Ιωαννης Μεταξας ερχεται στην εξουσια.
Απο τον Βενιζελο στον Μεταξα. Χρεος, παλινορθωση, δικτατορια.
Η ανοδος του Μεταξα στην πρωθυπουργια δεν γινεται τον Αυγουστο, οπως πολλοι πιστευουν, αλλα στα τελη Απριλιου, εχοντας λαβει 241 ψηφους κατα τη σχετικη διαδικασια στη Βουλη. Ο κυριος λογος που η Βουλη του εδωσε αυτη την εξουσια με πιεση των ανακτορων και με εκτακτες αρμοδιοτητες, ηταν ακριβως το χρεος και ιδιως οτι τα μεγαλα κομματα, επειτα απο σχεδον τεσσερα χρονια που ανεβοκατεβαιναν κυβερνησεις, δεν ειχαν πια καμμια διαθεση να αναλαβουν τις σχετικες ευθυνες.... Ο Μεταξας προταθηκε απο το βασιλια για πρωθυπουργος μετα το θανατο του Δεμερτζη στην κυβερνηση του οποιου ηταν αντιπροεδρος και υπουργος Αμυνης. Εν τω μεταξυ ειχε πεθανει και ο Βενιζελος. Οπως ο ιδιος ο Μεταξας εχει γραψει στα απομνημονευματα του, ο βασιλιας, που μολις πριν απο λιγους μηνες ειχε επιστρεψει στην Ελλαδα και ειχε αναλαβει και παλι το θρονο, ειχε σαν κυριο μελημα του την ικανοποιηση του Συμβουλιου των Ομολογιουχων και της αγγλικης κυβερνησεις που τους στηριζε. Μαλιστα, σε γραμμα του προς τον ελληνα πρεσβη στο Λονδινο, αναφερει οτι εχει υποστει τετοια πιεση απο το θρονο για το θεμα, που λιγο ελειψε να παραιτηθει απο πρωθυπουργος! Τοσο η παλινορθωση του 1935 οσο και η επιβολη της δικτατοριας του 1936, εχουν αμεση διασυνδεση με το χρεος, περισοτερο απο οποιαδηποτε αλλο γεγονος της δημοσιας ζωης του τοπου εκεινη την περιοδο. Ο Μεταξας κυβερνησε κοινοβουλευτικα απο το Μαιο μεχρι τον Ιουλιο και στις 4 Αυγουστου κυρρηξε δικτατορια. Σε ολο αυτο το διαστημα απο τον Απριλιο μεχρι και τις αρχες Αυγουστου, χρειαστηκε να προσφυγει σε διαταγματα, για τα οποια ειχε την εν λευκω εξουσιοδοτηση της Βουλης που ειχε μονη της αναστειλει τις λειτουργιες της. Αλλωστε, στις αγορευσεις της συνεδριασης της παροχης ψηφου εμπιστοσυνης, υπηρχαν εντονες φωνες που προσπαθουσαν να πεισουν το σωμα οτι θα επρεπε να αποφυγει τον "ακρωτηριασμο" η την "αυτοκτονια" της δημοκρατιας, αλλα χωρις αποτελεσμα. Ο Αγγλος πρεσβης στην Αθηνα, καλουσε με αναφορες του το Λονδινο και το Συμβουλιο των Ομολογιουχων να δεχτουν τις ρυθμισεις που προτεινε ο Μεταξας, φτανοντας να πει οτι " αν ερθουν οι πολιτικοι δεν θα σας δωσουν πενταρα ".....
Απο την δικτατορια στο πολεμο
Στις 20 Αυγουστου, μολις δυο βδομαδες αργοτερα απο την επιβολη της δικτατοριας, ο Μεταξας επισκεπτεται το βασιλια Γεωργιο τον Β στη Κερκυρα, οπου φιλοξενουσε τον Εδουαρδο τον Η της Αγγλιας, για να τους ανακοινωσει οτι η κυβερνηση του συμφωνησε τελικα με το Συμβουλιο των Ομολογιουχων για τη ρυθμιση του χρεους. Ομως, το κλιμα ευφοριας που επικρατησε στη συναντηση της Κερκυρας, δεν κρατησε πολυ. Το θεμα, παρα την επιτευξη συμφωνιας, τελικα δεν εληξε, καθως το 1937 το Συμβουλιο των Ομολογιουχων ζητησε και νεα διαπραγματευση. Τελικα, μονο η ελευση του 2ου Παγκ. Πολεμου, που επισης η εκρηξη του ειχε πισω της μεταξυ αλλων και το μεγα ζητημα της γερμανικης χρεοκοπιας με κυρια αιτια τις πολεμικες αποζημιωσεις του 1ου Παγκοσμιου, ηταν εκεινη που σταθηκε ικανη να θεσει οριστικα το προβλημα του χρεους σε δευτερη μοιρα........
"Και αν μας λειψει η εξωτερικη επικουρια, δεν υπαρχει φοβος να καταστραφωμεν".
Με αυτο τον τιτλο δημοσιευτηκε στο "Ελευθερο Βημα" πριν απο 80 χρονια το διαγγελμα του Πρωθυπουργου Ελευθεριου Βενιζελου προς τον ελληνικο λαο.....
Ο τοτε πρωθυπουργος περιγραφει την κατασταση και το μελλον της χωρας λιγο πριν την πτωχευση του 1932 και τις πιθανες συνεπειες της. Αν και παρα πολλα διαφερουν, επισης πολλα παραπεμπουν εντονα στο σημερα - παντως, η πτωχευση του 1932 ειναι απο καθε αποψη η πιο "κοντινη" στις σημερινες συνθηκες απο καθε αλλη που γνωρισε η Ελλαδα. Ηταν ακριβως πριν 80 χρονια, τον Ιανουαριο του 1932, οταν ο τοτε πρωθυπουργος Ελ. Βενιζελος προετοιμαζοταν για μια καθοριστικης σημασιας περιοδεια στη Ρωμη, το Παρισι και το Λονδινο με σκοπο να πετυχει την οικονομικη στηριξη της Ελλαδας που ηταν ετοιμη να καταρευσει υπο του βαρους του χρεους προς τους ξενους ομολογιουχους. Το ταξιδι τελικα δεν εφερε αποτελεσματα. Οι τρεις πρωτευουσες αρνηθηκαν το δανεισμο. Την ιδια στιγμη, οι επιπτωσεις του κραχ του 1929 δεν αφηναν περιθωρια για αναλογες ενεργειες προς τις Η.Π.Α, ενω η Γερμανια προετοιμαζοταν ηδη για τη δικη της πτωχευση κυριως λογω των αποζημιωσεων του 1ου Π.αγκ. Πολεμου.Λιγο αργοτερα, τον Απριλιο του ιδιου ετους, το θεμα της Ελλαδας ειχε πλεον παραπεμφθει στη Κοινωνια των Εθνων που συνεδριαζε στη Γενευη, οπου επισης ταξιδεψε ο Βενιζελος, χωρις παλι να πετυχει ευνοικη για τη χωρα αποφαση στο αιτημα του για πενταετη καθυστερηση πληρωμων και διεθνες δανειο 50.000.000 δολαριων. Ηταν η τελευταια προσπαθεια.....
Η πτωχευση
Η αρνηση που εισεπραξε η Ελλαδα στη Γενευη οδηγησε τελικα σε κυβερνητικη κριση με την παραιτηση τελικα του Υπ. Οικονομικων Γεωργιου Μαρη στις 22 Απριλιου και την αναληψη του υπουργειου απο τον Κυριακο Βαρβαρεσο, ο οποιος, λιγο μετα, στις 21 Μαιου, κηρυξε τη χωρα σε πτωχευση. Πεντε μερες αργοτερα, η κυβερνηση Βενιζελου πεφτει και σχηματιζεται κυβερνηση απο τον Αλεξανδρο Παπαναστασιου. Εν τω μεταξυ, στις 20 Μαρτιου του 1932, το "Ελευθερο Βημα" δημοσιευει το κειμενο του Ελ. Βενιζελου σχετικα με το ζητημα. Σε αυτο, ο πρωθυπουργος περιγραφει τις προσπαθειες του στην Ευρωπη, καλει σε σχηματισμο οικουμενικης κυβερνησης αλλα, το κυριωτερο, κατακεραυνωνει, απο την πρωτη κι ολας φραση του, το κλιμα ηττοπαθειας της εποχης, εκτιμωντας οτι, τελικα, " και αν μας λειψει η εξωτερικη επικουρια, δεν υπαρχει φοβος να καταστραφωμεν", ενω εξηγει και το γιατι. Το κειμενο του Βενιζελου παρουσιαζει εξαιρετικο ενδιαφερον και η αναγνωση του εισφερει διαστασεις του προβληματος και τις πολιτικες αποψεις που, ειδικα σημερα, παρα τις πολυ μεγαλες διαφορες των εποχων και των συνθηκων, αξιζει οσο ποτε να διαβαστουν με πολυ μεγαλη προσοχη.
Ο Βενιζελος δικαιωθηκε
Η πτωχευση τελικα επηλθε. Ομως, στην ουσια, τα πιο σοβαρα προβληματα, εντοπιστηκαν στη συρρικνωση του τραπεζικου τομεα με το κλεισιμο πολλων τραπεζων μεχρι τα τελη του ετους. Στο γενικοτερο ομως πλαισιο, οι εξελιξεις σε πολυ μεγαλο βαθμο δικαιωνουν το Βενιζελο. Ηδη απο το 1933, η οικονομικη δραστηριοτητα στην Ελλαδα καταγραφει αυξηση 8%, η οποια το 1935 εκτινασεται στο 13,5%. Οσο για τα αποθεματικα της Τραπεζας της Ελλαδος, απο 7.500.000 δολαρια που ηταν κατα την περιοδο της πτωχευσης, φτανουν τα 44.700.000 δολαρια μολις σε δυο χρονια, το 1934. Και η νομισματικη κυκλοφορια απο το 1932 μεχρι το 1939 υπερδιπλασιαζεται, για να ξεπερασει τα 9.000.000.000 δολαρια την χρονια πριν η Ελλαδα μπει στο 2ο Παγκ. Πολεμο. Η Ελλαδα, οπως προεβλεψε ο Βενιζελος, δεν διαλυθηκε τελικα απο την πτωχευση του 1932, ενω η κοινωνια γρηγορα ορθοποδησε και παλι, αν και η υποθεση της διαχειρησης του χρεους καθε αλλο παρα τελειωνει εκει, αυτο εξακολουθει να ειναι το βασικο θεμα της χωρας και εχει "καταπιει" σειρα απο κυβερνησεις μεχρι το 1936, οταν ο Ιωαννης Μεταξας ερχεται στην εξουσια.
Απο τον Βενιζελο στον Μεταξα. Χρεος, παλινορθωση, δικτατορια.
Η ανοδος του Μεταξα στην πρωθυπουργια δεν γινεται τον Αυγουστο, οπως πολλοι πιστευουν, αλλα στα τελη Απριλιου, εχοντας λαβει 241 ψηφους κατα τη σχετικη διαδικασια στη Βουλη. Ο κυριος λογος που η Βουλη του εδωσε αυτη την εξουσια με πιεση των ανακτορων και με εκτακτες αρμοδιοτητες, ηταν ακριβως το χρεος και ιδιως οτι τα μεγαλα κομματα, επειτα απο σχεδον τεσσερα χρονια που ανεβοκατεβαιναν κυβερνησεις, δεν ειχαν πια καμμια διαθεση να αναλαβουν τις σχετικες ευθυνες.... Ο Μεταξας προταθηκε απο το βασιλια για πρωθυπουργος μετα το θανατο του Δεμερτζη στην κυβερνηση του οποιου ηταν αντιπροεδρος και υπουργος Αμυνης. Εν τω μεταξυ ειχε πεθανει και ο Βενιζελος. Οπως ο ιδιος ο Μεταξας εχει γραψει στα απομνημονευματα του, ο βασιλιας, που μολις πριν απο λιγους μηνες ειχε επιστρεψει στην Ελλαδα και ειχε αναλαβει και παλι το θρονο, ειχε σαν κυριο μελημα του την ικανοποιηση του Συμβουλιου των Ομολογιουχων και της αγγλικης κυβερνησεις που τους στηριζε. Μαλιστα, σε γραμμα του προς τον ελληνα πρεσβη στο Λονδινο, αναφερει οτι εχει υποστει τετοια πιεση απο το θρονο για το θεμα, που λιγο ελειψε να παραιτηθει απο πρωθυπουργος! Τοσο η παλινορθωση του 1935 οσο και η επιβολη της δικτατοριας του 1936, εχουν αμεση διασυνδεση με το χρεος, περισοτερο απο οποιαδηποτε αλλο γεγονος της δημοσιας ζωης του τοπου εκεινη την περιοδο. Ο Μεταξας κυβερνησε κοινοβουλευτικα απο το Μαιο μεχρι τον Ιουλιο και στις 4 Αυγουστου κυρρηξε δικτατορια. Σε ολο αυτο το διαστημα απο τον Απριλιο μεχρι και τις αρχες Αυγουστου, χρειαστηκε να προσφυγει σε διαταγματα, για τα οποια ειχε την εν λευκω εξουσιοδοτηση της Βουλης που ειχε μονη της αναστειλει τις λειτουργιες της. Αλλωστε, στις αγορευσεις της συνεδριασης της παροχης ψηφου εμπιστοσυνης, υπηρχαν εντονες φωνες που προσπαθουσαν να πεισουν το σωμα οτι θα επρεπε να αποφυγει τον "ακρωτηριασμο" η την "αυτοκτονια" της δημοκρατιας, αλλα χωρις αποτελεσμα. Ο Αγγλος πρεσβης στην Αθηνα, καλουσε με αναφορες του το Λονδινο και το Συμβουλιο των Ομολογιουχων να δεχτουν τις ρυθμισεις που προτεινε ο Μεταξας, φτανοντας να πει οτι " αν ερθουν οι πολιτικοι δεν θα σας δωσουν πενταρα ".....
Απο την δικτατορια στο πολεμο
Στις 20 Αυγουστου, μολις δυο βδομαδες αργοτερα απο την επιβολη της δικτατοριας, ο Μεταξας επισκεπτεται το βασιλια Γεωργιο τον Β στη Κερκυρα, οπου φιλοξενουσε τον Εδουαρδο τον Η της Αγγλιας, για να τους ανακοινωσει οτι η κυβερνηση του συμφωνησε τελικα με το Συμβουλιο των Ομολογιουχων για τη ρυθμιση του χρεους. Ομως, το κλιμα ευφοριας που επικρατησε στη συναντηση της Κερκυρας, δεν κρατησε πολυ. Το θεμα, παρα την επιτευξη συμφωνιας, τελικα δεν εληξε, καθως το 1937 το Συμβουλιο των Ομολογιουχων ζητησε και νεα διαπραγματευση. Τελικα, μονο η ελευση του 2ου Παγκ. Πολεμου, που επισης η εκρηξη του ειχε πισω της μεταξυ αλλων και το μεγα ζητημα της γερμανικης χρεοκοπιας με κυρια αιτια τις πολεμικες αποζημιωσεις του 1ου Παγκοσμιου, ηταν εκεινη που σταθηκε ικανη να θεσει οριστικα το προβλημα του χρεους σε δευτερη μοιρα........
